Вайна сусветаў (на белорусском языке)
Чакаючы, што будзе далей, мы прасядзелi нерухома каля трох гадзiн, пакуль не развiднела. Нарэшце святло пранiкла да нас, але не праз акно, якое заставалася цёмным, а праз трохвугольную адтулiну ў сцяне ззаду, памiж бэлькай i кучай цаглiн, якiя абсыпалiся. У шэрым ранiшнiм змроку мы ўпершыню разгледзелi кухню.
Акно было завалена рыхлай зямлёю, якая насыпалася на стол, дзе мы вячэралi, i пакрывала падлогу. Звонку зямля была ўзрыхлена i, вiдаць, засыпала дом. У верхняй частцы ваконнай рамы вiдаць была скурожаная дажджавая труба. Падлога была засыпана металiчнымi абломкамi. Канец кухнi, блiжэйшы да жылых пакояў, асеў, i калi развiднела, нам стала ясна, што большая частка дома разбурана. Рэзкiм кантрастам з гэтымi развалiнамi была чысценькая кухонная шафа, пафарбаваная ў бледна-зялёны колер, шпалеры ў белых i блакiтных квадратах i дзве размаляваныя карцiнкi на сцяне.
Калi зусiм развiднела, мы праз шчылiну ўбачылi марсiянiна, якi стаяў, як я потым зразумеў, на варце над яшчэ не астылым цылiндрам. Мы асцярожна папаўзлi з зацемненай кухнi ў цёмнае памяшканне для мыцця посуду.
Раптам я зразумеў, што здарылася.
- Пяты цылiндр, - прашаптаў я, - пяты выстрал з Марса трапiў у гэты дом i пахаваў нас пад развалiнамi!
Святар доўга маўчаў, потым прашаптаў:
- Божа, памiлуй нас!
I пачаў штосьцi мармытаць сам сабе.
Было цiха, мы сядзелi, затаiўшыся ў пасудамыйцы. Я баяўся нават дыхнуць i затаiўся, пiльна ўглядаючыся на слаба асветлены чатырохвугольнiк кухонных дзвярэй. Я ледзь мог разгледзець твар святара - няясную акругласць, яго каўнерык i манжэты. Звонку пачуўся звон металу, потым рэзкi свiст i шыпенне, нiбы ў паравой машыны. Усе гэтыя загадкавыя для нас гукi чулiся бесперапынна, з кожным разам узмацняючыся i нарастаючы. Раптам пачуўся нейкi мерны дрыжачы гук, ад якога ўсё навокал задрыжала i пасуда ў буфеце зазвiнела. Святло змеркла, i кухонныя дзверы сталi зусiм цёмныя. Так мы сядзелi гадзiнамi, маўклiвыя, дрыжалi, пакуль нарэшце не заснулi ад стомы...
Я прачнуўся, адчуваючы моцны голад. Магчыма, мы праспалi большую частку дня. Голад надаў мне рашучасцi. Я сказаў святару, што адпраўляюся на пошукi ежы, i папоўз у бок кладоўкi. Ён нiчога не адказаў, але як толькi пачуў, што я пачаў есцi, таксама прыпоўз да мяне.
II
У РАЗБУРАНЫМ ДОМЕ
Наеўшыся, мы папаўзлi назад у пасудамыйку, дзе я, вiдаць, зноў задрамаў, а прачнуўшыся, высветлiў, што адзiн. Вiбрыруючы гул прадаўжаўся, не аслабяваючы, з раздражняльнай упартасцю. Я некалькi разоў шэптам паклiкаў святара, потым папоўз да дзвярэй кухнi. У дзённым святле я ўбачыў святара ў другiм канцы пакоя: ён ляжаў каля трохвугольнай адтулiны, якая выходзiла на двор, да марсiянаў. Яго плечы былi прыўзнятыя, галавы не было вiдаць.
Шум быў, як у паравозным дэпо, i ўвесь дом хадзiў ходырам ад яго. Праз адтулiну ў сцяне я бачыў вяршыню дрэва, асветленую сонцам, i палоску яснага блакiтнага вячэрняга неба. З хвiлiну я глядзеў на святара, пасля падкраўся блiжэй, асцярожна пераступаючы цераз асколкi шкла i чарапкi.
Я крануў святара за нагу. Ён так уздрыгнуў, што ад вонкавай тынкоўкi з трэскам адвалiўся вялiкi кусок. Я схапiў святара за руку, баючыся, што ён закрычыць, i мы абодва затаiлiся. Пасля я павярнуўся паглядзець, што засталося ад нашага сховiшча. Абваленая тынкоўка ўтварыла новую адтулiну ў сцяне; асцярожна ўскарабкаўшыся на бэльку, я выглянуў - ледзь пазнаў прыгарадную дарогу, так усё навокал змянiлася.
Пяты цылiндр трапiў, вiдаць, у той дом, куды мы заходзiлi спачатку. Забудова зусiм знiкла, ператварылася ў пыл i разляцелася. Цылiндр ляжаў глыбока ў зямлi, у яме, больш шырокай, чым яма каля Ўокiнга, у якую я ў свой час зазiраў. Зямля навокал нiбы распляскалася ад страшэннага ўдару ("распляскалася" - самае ўдалае слова) i засыпала суседнiя дамы; такою ж была б карцiна, калi б стукнулi малатком па гразi. Наш дом завалiўся назад; пярэдняя частка была разбурана дарэшты. Кухня i пасудамыйка ўцалелi нейкiм цудам i былi засыпаны тонамi зямлi i смецця з усiх бакоў, акрамя аднаго, якi быў звернуты да цылiндра. Мы вiселi на краi вялiзнай ямы, дзе працавалi марсiяне. Цяжкiя стукi чулiся, вiдаць, ззаду нас; ярка-зялёная пара ўздымалася з ямы i ахутвала шэранню нашу адтулiну.
Цылiндр быў ужо адкрыты, а ў дальнiм канцы ямы, сярод вырваных i засыпаных пяском кустоў, стаяў пусты баявы трыножак - агромнiсты металiчны каркас, якi рэзка выступаў на фоне вячэрняга неба. Я пачаў сваё апiсанне з ямы i цылiндра, хоць у першую хвiлiну мая ўвага была адцягнута дзiвоснай блiскотнай машынаю, якая капала зямлю, i дзiўнымi непаваротлiвымi iстотамi, якiя няўклюдна кешкалiся каля яе ў рыхлай зямлi.
Мяне перш за ўсё зацiкавiў гэты механiзм. Гэта была адна з тых складаных машын, якiя назвалi пасля мнагарукiмi i вывучэнне якiх дало такi магутны штуршок тэхнiчным вынаходнiцтвам. На першы погляд яна была падобна на металiчнага павука з пяццю суставачнымi рухомымi лапамi i з мноствам суставачных рычагоў i хапальных шчупальцаў вакол корпуса. Большая частка рук гэтай машыны была ўцягнута, але трыма доўгiмi шчупальцамi яна схоплiвала металiчныя палкi, кii i лiсты - вiдаць, аблiцоўку бранi цылiндра. Машына выцягвала, падымала i складвала ўсё гэта на роўную пляцоўку за ямаю.
Усе рухi былi настолькi хуткiя, складаныя i дасканальныя, што спярша я нават не палiчыў яе за машыну, нягледзячы на металiчны бляск. Баявыя трыножкi былi таксама надзiва дасканалыя i здавалiся жывымi, аднак яны былi нiшто ў параўнаннi з гэтай. Людзi, якiя ведалi гэтыя машыны толькi па малюнках цi па няпоўных аповедах вiдавочцаў, наўрад цi змогуць уявiць сабе гэтыя амаль жывыя механiзмы.
Я нагадаў iлюстрацыю ў брашуры, якая давала падрабязнае апiсанне вайны. Мастак, вiдаць, вельмi павярхоўна азнаёмiўся з адной з баявых машын. Ён падаў iх у выглядзе непаваротлiвых нахiльных трыножкаў, пазбаўленых гнуткасцi i лёгкасцi, з аднастайнымi дзеяннямi. Брашура з гэтымi iлюстрацыямi нарабiла шмат шуму, але я ўспамiнаю пра iх толькi для таго, каб чытачы не атрымалi недакладнага ўяўлення.
Iлюстрацыi былi не больш падобныя на тых марсiянаў, якiх я бачыў, чым васковая лялька на чалавека. Па-мойму, гэтыя малюнкi толькi сапсавалi гэту брашуру.
Як я ўжо казаў, мнагарукая машына спярша падалася мне не машынаю, а нейкаю iстотаю накшталт краба з блiскотнаю абалонкаю; цела марсiянiна, тонкiя шчупальцы якога рэгулявалi ўвесь рух машыны, я ўспрыняў за нешта падобнае да мазгавога прыдатка. Затым я заўважыў тое самае шэравата-бледнае скураное блiскотнае покрыва на iншых целах, якiя кешкалiся вакол, i разгадаў таямнiцу неверагоднага механiзма. Пасля гэтага я ўсю сваю ўвагу звярнуў на жывых, сапраўдных марсiянаў. Я ўжо мiмалётна бачыў iх, але цяпер агiда не перашкаджала маiм назiранням, акрамя таго, я назiраў за iмi з-за прыкрыцця, а не так, як у момант спешных уцёкаў.
Цяпер я разгледзеў, што ў гэтых iстотах не было нiчога зямнога. Гэта былi вялiкiя круглыя целы, хутчэй галовы, каля чатырох футаў у дыяметры, з нейкiм падабенствам твару. На гэтых тварах не было ноздраў (марсiяне, здаецца, не мелi органаў нюху), толькi два вялiкiя цёмныя вокi i нешта накшталт мясiстай дзюбы пад iмi. Ззаду на гэтай галаве або целе (я, праўда, не ведаю, як гэта назваць) знаходзiлася тугая перапонка, якая адпавядала (гэта выявiлi пазней) нашаму вуху, хоць яна, магчыма, была непатрэбнаю ў нашай згушчанай атмасферы. Каля рота тырчалi шаснаццаць тонкiх, падобных на бiчы, шчупальцаў, падзеленых на два пучкi - па восем шчупальцаў у кожным. Гэтыя пучкi вядомы анатам прафесар Хоўс даволi ўдала назваў рукамi. Калi я ўпершыню ўбачыў марсiянаў, мне падалося, што яны старалiся абапiрацца на гэтыя рукi, але, вiдаць, iм перашкаджала вага цела, якая ў зямных умовах павялiчвалася. Можна меркаваць, што на Марсе яны даволi лёгка перамяшчаюцца пры дапамозе гэтых шчупальцаў.
Унутраная анатамiчная будова марсiянаў, як паказалi пазней ускрыццi, была зусiм нескладанай. Большую частку iх цела займаў мозг з адгалiнаваннямi тоўстых нерваў да вачэй, вуха i чуллiвых шчупальцаў. Акрамя таго, былi знойдзены даволi складаныя органы дыхання - лёгкiя - i сэрца з крываноснымi сасудамi. Узмоцненая работа лёгкiх з прычыны больш шчыльнай зямной атмасферы i павелiчэння сiлы прыцягнення была вiдавочнай нават па канвульсiўных рухах скуры марсiянаў.